Akdeniz ile Karadeniz bölgelerinin ekosistemleri

Karadeniz Bölgesi

Kıyıya uzanan dağlar bir iklim bariyeri oluştururlar. Yağış ortalaması dağların kuzeyinde daha yüksek, güneyinde ise daha düşüktür. Bölgede nem oranı çok yüksektir. Kıyı bölgesi boyunca makiler yaygındır. Dağların alçak kesimlerinde yaprakdöken ormanlar, yükseldikçe yerlerini iğne yapraklılara bırakırlar. Castanea sativa, Carpinus orientalis ve Carpinus betilus, alçak kesimlerde, Pinus nigra, P.Sylvestalis, Picea orientalis yüksek kesimlerde yaygın türlerdir. Fagus orientalis ve Abies nordmania ise orta ve doğu Karadeniz bölgeleriyle sınırlıdır. Ormanlık alan dışı ağaç sınırının üstü Rhododendron'la kaplıdır.

Kuzey kıyılarımız boyunca her mevsimi yağışlı Karadeniz ikliminin etkisi altında bulunan yerlerde nemcil, gür bir doğal bitki örtüsüyle karşılaşılır.

Orman alanları özellikle deniz seviyesinden başlayıp 2000 m. yüksekliklere kadar olan alanlarda Doğuda Batı kesimden daha gür bir şekilde olmak üzere yer yer daralan yer yerde genişleyen bir şerit halinde aşağı seviyelerde bazı maki elemanlarını da (Sandal, Kocayemiş, Menengiç, Akçakesme) içine alacak şekilde devam eder. Sonra ise Kuzey yamaçları boyunca 200 m başlıyan kayın, kestane, ıhlamur, gürgen, meşe, akçaağaç, kızılağaç gibi yapraklarını döken ağaçlardan oluşan ve 1200 m. ye kadar devam eden bir kuşak ile karşılaşılır. Burası aynı zamanda yapraklı koru ormanları olarak bilinen sahadır. Karadeniz Bölgesi'ndeki orman alanları 1200 m. den sonra Batı, Orta ve Doğu kesimde değişik bir görüntü verir. Buna göre Batı ve Orta kesimde kıyıda karaçam ve göknarlar yoğunlukta olurken doğuda göknar, sarıçam ve ladinler yoğunluk kazanır. Karadeniz dağlarının Güney yamaçlarında ve ikinci sıralar üzerinde aşağı seviyelerde kuru ormanlar hakimdir. Burada aşağı seviyelerde çeşitli meşe türleri yoğunlukta olurken üst seviyelerde 600-800 m.'den 1000 m.'ye kadar olan kesimlerde yapraklarını dökenler (kayın, gürgen, kızılağaç, kırağaç, ıhlamur) üst seviyelerde ise sarıçam, karaçam, ardıç ve göknarlar yer alır. Kuzey Anadolu dağlarında orman üst sınırı 2000 m. civarındadır. Bu yükseltiden sonra ağaçlar ortadan kalkar. Sahada Alpin çayırlar başlar. Türkiye genelinde Karadeniz ormanları %32 bir değer gösterir ki bu da bütün orman alanlarımızın üçte biridir.

Doğu Karadeniz'in kıyı kesiminde kış sıcaklık ortalamaları fazla düşmediğinden burada narenciye (turunçgiller) tarımı yapılabilmektedir. Bölgede dağların denize bakan yamaçları bol yağış aldığından gür ormanlarla kaplıdır. İç kısımlara gidildikçe soğuğa dayanıklı ağaç türleri ile bozkırlar bitki örtüsünü oluşturur. Kıyıdan yamaç boyunca yükseldikçe sıcaklığın düşmesine bağlı olarak bitki örtüsünün değiştiği görülür. Kıyıdan 800 metre yüksekliğe kadar olan alanda yayvan yapraklı ağaçlar, 800 - 1500 metre arasında karışık yapraklı ,1500-2000 metreye kadar olan alanda iğne yapraklı ağaçlar, 2000 metreden sonra ise dağ çayırları görülmektedir. Bölgenin yağış dağılışında hakim rüzgâr gönü ile yamaçların konumu ve yükseltisi en önemli etkenlerdir. Batı Karadeniz ile Doğu Karadeniz'in yıllık ortalama yağış miktarının Orta Karadeniz'den fazla olmasında; Batı ve Doğu Karadeniz'de kıyının hakim rüzgâr yönüne dik uzanması ve yükseltinin artması rol oynar. Kıyılardaki yağış miktarının fazla ve düzenli oluşuna bağlı olarak; Akarsuların debileri yüksektir. Tarımda sulama fazla gerekmez ve nadas tarımı çok az görülür. Orman alanları geniştir. Orman yangınları görülmez.

Karadeniz Bölgesi'nin doğusunda Kafkas faunası gözlenir. ''Huş Tavuğu'' buna ünli bir örnektir. Tüm Karadeniz Bölgesi'ndeki en önemli sulak alan Kızılırmak Deltası'dır. Yeniçağa Gölü, bölgedeki kıyıdan hayli içerdeki uluslararası öneme sahip tek alandır. Bölgenin batı kesimlerinde yer alan Kızılcahamam ve Ilgaz Dağları ormanlık alanlar olarak önemli kuş alanlarındandır. Doğu kısmında, Kaçkar Dağları önemli kuş alanlarındandır. Yine bölgenin kuzeydoğu köşesi kış göçünde bir huni gibi yırtıcıların burada yoğunlaşarak göçmesine neden olur.

Karadeniz Bölgesi faunası uluslararası düzeyde önemli hayvan türlerini içermektedir. Boz ayı, domuz, kurt, tilki, çakal, çengel boynuzlu dağ keçisi, vaşak, karaca, yaban kedisi, vb. Gündüz yırtıcı kuşlarının en önemli göç yolları üzerinde olan Doğu Karadeniz ayrıca Dağ Horozu ve Kafkas Ur Kekliği topluluklarını da barındırmaktadır. Karadeniz'de karakteristik olarak dikkati çeken balık türleri hamsi, mersin, orkinos, zargana, kalkandır.





Akdeniz Bölgesi

Bölgede sıcaklığın sıfırın altına düşmesi nadirdir. Özellikle dona dayanıksız bitkilerin (örnek: Eucalyptus) bölgede yaygınlığı bunu göstermektedir. Bölgede önemli ağaç türlei kuzey tarafında ''Pinus pallasiana'', güneyinde Quercus pseudoceres, Ostrya carpinifolia, Carpinus orientalis'dir. Torosların güney kesimlerinde 1700 m.den aşağıda Cedrus libani, 1700-200 m. arasında Abies cilicia, 200m.den yukarı ağaç sınırına kadar ''Juniperus'' yaygındır.

Akdeniz Bölgesi'nde doğal bitki örtüsü sıcak ve kurak yazlardan etkilenmiştir. Bu nedenle kurakçıl bir nitelik taşır ve kolaylıkla bozulma eğilimi gösterir. Orman örtüsü çok yerde çalılık halini almış, çalılıklar da yer yer seyrekleşmiş, hatta ovalık yerlerde tamamen ortadan kalkmıştır. Günümüzde Akdeniz Bölgesi'nde görülen bitki örtüsü, başlangıçtaki karakterini tümüyle kaybetmiş gibidir.

Akdeniz Bölgesi'nde doğal bitki örtüsü beş gruba ayrılır.

1. Kıyıdan 500-600 m yüksekliğe kadar olan yerlerde şiddetli yaz kuraklığına uyan, kışın da yeşil kalan makiler egemendir. Boyları 3-5 m'yi geçmeyen bu bitkiler arasında delice, kocayemiş, sandal ve zakkum en yaygın olanlarıdır; bu bitkiler terra rossa denen killi-demirli ve az kireçli topraklarda yetişir. Kireçli topraklarda yetişen daha seyrek ve cılız bitki tiplerine garig adı verilir.

2. 600-1.200 m arasında kızılçam ve meşelerin egemen olduğu karışık ormanlar veya yamaç ormanları ortaya çıkar. Kızılçamların aralarında yer yer meşelikler, daha yükseklere doğru ise Halep çamı ile karaçamlar görülür. Bu kesimde kahverengi orman toprakları yaygındır. Yüksek kesimlerde yağış etkisiyle toprakta yıkanma (podzolleşme) görülür.

3. 1.200-2.100 m arasında ise yüksek ormanlar diye adlandırılan ve sedir, köknar ile kayınlardan oluşan orman kuşağı yer alır. Özellikle Batı ve Orta Toroslar'da saf sedir ormanları vardır. Bu katın tipik tanıtıcı ağaçları Toros köknarı, Lübnan sediri, sarıçam ve çeşitli ardıç türleridir. Amanos Dağları'nda ise Karadeniz Bölgesi'ndekini andıran bitki örtüsüne ve özellikle doğu kayınına rastlanır. Bu katta podzolik karakterli topraklar yaygındır.

4. 2.000 m.nin üstünde iğne yapraklı ağaçlar seyrekleşir ve bodurlaşır. Bu alan 2.100-2.300 m'de sona erer ve Alp çayırları denen, renkli çiçeklerle bezenmiş, yazları da kurumayan yüksek otluklara geçilir. Bu katta kestane renkli çayır toprakları yaygındır.

5. Göller Yöresi ve Tekke Yarımadası'ndaki yüksek ovalarda step bitkileri yetişir. Buradaki stepler gerçekte ot stepleri değil, meşe ormanlarının tahribi sonucu oluşmuş ağaç stepleridir. Ova kenarlarında, tahripten kurtulmuş ardıç ve karaçam topluluklarına rastlanır. Steplerde daha çok kireçli kahverengi ve kestane renkli topraklar yaygındır.

Bölgede, tipik Akdeniz bitkisi olmadıkları halde, yerel koşullara uyum sağlamış Avustralya okaliptüsleri ile kurakçıl Amerika bitkilerinden kaktüsler (örn. Frenk inciri) ve agavlar da (Agave) oldukça geniş alanları kaplar.

Çok geniş jeolojik oluşumlar, Seyhan, Ceyhan, Tarsusu ve Göksu nehir deltaları, Dalyan (Köyceğiz) sulak alanları kuluçka dönemlerinde, Akdeniz üzerinden gelen göç sırasında kuşlar için dinlenme yeri olduğundan önemli bölgelerdir.

Oldukça tuzlu ve sıcak olan suları ile Akdeniz, sadece bu bölgeye özgü birçok canlı türüne de ev sahipliği yapar. Denizkestaneleri, Denizhıyarı türleri, Karavida, Süngerler, Tüplü kurtlar gibi birçok farklı türün yanı sıra Fangri, Hani, Lahoz, Melanur, Orfoz, Sarpa ve Trança gibi farklı balık türleri de Akdeniz faunasını oluşturur. Ayrıca Akdeniz Foku'na da bölgenin endemik türlerindendir.